wtorek, 29 maja 2012

Różne - seria trzydziesta piąta

1. Jak miała miała imię telegrafistka z serialu "Czterej pancerni i pies"?
Lidka 
2. W którym wieku pojawił się w malarstwie kubizm?
W 20. latach XX wieku
3. Jaki kanał łączy Morze Jońskie z Morzem Egejskim?
Kanał Koryncki

4. W jakiej powieści Żeromskiego występuje Szymon Gajowiec?
Przedwiośnie
5. W jakim mieście znajduje się świątynia Hagia Sofia?
W Stambule
6. Kto jest patronem Europy?
Św. Benedykt z Nursji
7. Kto wymyślił termin "liliput"?
Jonathan Swift
8. Jak się nazywa nauka o śmierci?
Tanatologia
9. W jakim mieście podpisano I rozbiór Polski?
W Petersburgu
10. W jakim kraju znajduje się Utrecht 
W Holandii
11. Jaki polski reżyser zginął w 1975 roku w katastrofie lotniczej pod Damaszkiem?
Konrad Swinarski
12.Jakie imiona noszą bracia Kliczko?
Witalij i Władimir
13. Zatrucie jakim pierwiastkiem powoduje saturnizm?
Ołowiem
14.Jak się nazywają kolejne dwie liczby pierwsze różniące się o dwa?
Liczby bliźniacze
15. Ilu stopniom w skali Fahrenheita odpowiada temperatura wrzenia wody?
212 
16.Jaka jest najdłuższa rzeka Azji?
Jangcy
17. Co ile lat odbywa się we Wrocławiu festiwal "Dialog"?
Co dwa lata
18. Jaką ilością głosów Sejm odrzuca veto prezydenta?
3/5
19. Jakie studia rozpoczął Józef Piłsudski?
Medyczne
20. Jak się nazywa nauka o dźwięku?
Akustyka 
21. Na jakim paryskim placu znajduje się Łuk Triumfalny?
Na Placu de Gaulle'a
22. Jaki jest najniższy rangą oficer w wojsku polskim?
Podporucznik
23. W jakim polskim mieście znajduje się Muzeum Kornela Makuszyńskiego?
W Zakopanem
24. Na ile części dzieli się okno weneckie?
Na trzy
25. W jakim województwie znajduje się Dolina Małej Panwi?
W opolskim
26. Jaki zakon znajduje się w Kalwarii Zebrzydowskiej?
Bernardyni
27. Jak się nazywa główna religia w Japonii?
Szintoizm
28. W którym roku powstał w Rzymie I triumwirat?
W 60 r. pne.
29. Prze który równoleżnik przebiega granica między Północną i Południową Koreą?
38 równoleżnik
30. Jak się nazywa całkowita część logarytmu?
Cecha 

czwartek, 26 kwietnia 2012

Różne - seria trzydziesta czwarta

1. Jak się nazywa alotropowa odmiana węgla zbudowana z pojedynczej warstwy atomów węgla, odkryta w 2004 roku?
Grafen
2. W jakim języku pisał Herodot?
Po grecku
3. Jaka wyspa nosi nazwę Szmaragdowej Wyspy?
Irlandia
4.  Do jakiej rzeki wpływa Wisłok?
Do Sanu
5. Jak inaczej nazywa się Święto Objawienia Pańskiego?
Święto Trzech Króli
6. Jak nazywa się pokryta ikonami ściana w cerkwi, oddzielająca ołtarz od nawy?
Ikonostas
7. W jakiej bitwie zginął Henryk Pobożny?
W bitwie pod Legnicą
8. Jak się nazywała siostra Lilli Wenedy?
Roza
9. Częścią jakiego morza jest cieśnina Ormuz?
Morza Arabskiego
10. Jak się nazywa nauka o mrówkach?
Myrmekologia
11. W jakiej miejscowości w USA znajduje się Uniwersytet Harvarda?
W Cambridge
12. Które afrykańskie miasto ma najwięcej mieszkańców?
Kair (ok. 8 mln)
13. Jaka jest największa rzeka w Pakistanie?
Indus
14. Do jakiego morza należy zatoka Wielka Syrta?
Do Morza Śródziemnego
15. Jaką popularną nazwę nosi lilak pospolity?
Bez
16. Na jakim kontynencie żyje gatunek krokodyla - gawial?
W Azji
17. W którym wieku Maria Konopnicka napisała "Rotę"?
W XX (1908 r.)
18. W jakiej miejscowości znajduje się w Polsce jedyny żeński klasztor prawosławny?
W Grabarce
19. Jak określano dawniej wojskowy szpital polowy?
Lazaret
20. Jak nazywa się osoba wprawiająca w ruch miechy w organach piszczałkowych?
Kalikant
21. Jak się nazywa statek wodny z trzema kadłubami?
Trimaran
22. W którym roku nastąpił upadek Cesarstwa Rzymskiego?
W 476 roku
23. Z jakich skał zbudowany jest Gerlach?
Z granitu
24. W okolicy jakiego miasta zmarł Budda?
Kusinagara
25. W którym roku powstał w Warszawie Grób Nieznanego Żołnierza?
W 1925 roku
26. Jaka jest jednostka strumienia świetlnego?
Lumen
27. Częścią jakiego utworu Mickiewicza jest ballada Alpuhara?
"Konrada Wallenroda"
28. Jak w myślistwie nazywają się oczy wilka?
Lampy
29. Jak się nazywa nauka zajmująca się badaniem czaszki?
Kraniologia
30. Ile lat trwała wędrówka Izraelitów przez pustynię?
40 lat

wtorek, 24 kwietnia 2012

Różne - seria trzydziesta trzecia

1. Jak się nazywał król grecki, na polecenie którego Herakles wykonywał 12 słynnych prac?
Eurysteusz
2. Jak nazywa się główny bohater "Nędzników" Wiktora Hugo?
Jean Valjean
3. Czy Sachalin jest wyspą, czy półwyspem?
Wyspą
4. Jaki jest najwyższy stopień w wojsku polskim?
Marszałek
5. Jak się nazywa kij do gry w hokeja na trawie?
Laska
6. Jaką nazwę w ziołolecznictwie nosi roślina zwana popularnie mleczem lub dmuchawcem?
Mniszek lekarski
7. Jaki jest symbol Tatrzańskiego Parku Narodowego?
Kozica
8. W którym wieku powstało zoo w Warszawie?
W XX (1928 r.)
9. Jak się nazywa lęk przed ciemnością?
Nyktofobia
10. Jaką szerokość geograficzną mają zwrotniki?
23 stopnie
11. Jak się nazywają ochraniacze na nogi bramkarza hokejowego?
Parkany
12. Jaką nazwą określa się francuskie fortyfikacje budowane w latach 1929-1940 na wschodnich granicach kraju?
Linia Maginota
13. Kto był odkrywcą prawa powszechnego ciążenia?
Izaak Newton
14. Jaki jest podstawowy pokarm zimorodka?
Ryby
15. Jak się nazywał założyciel zespołu "Mazowsze"?
Tadeusz Sygietyński
16. Ile waży oszczep kobiecy?
60 dag
17. Jaki tytuł nosi władca Brunei?
Sułtan
18. Wokół której planety krążą księżyce Galileusza?
Wokół Jowisza
19. Ile kłów ma człowiek?
4
20. Z jakiego miasta greckiego pochodziła Antygona?
Z Teb
21. Jak się nazywa główny kościół diecezji?
Katedra
22.  Ilu uczniom ukazał się Chrystus w dniu zmartwychwstania?
Dwóm
23. W jakim kraju leży miejscowość Schengen?
W Luksemburgu 
24. Kto na początku XX wieku zaprojektował strój lajkonika?
Stanisław Wyspiański
25.  Jak się nazywały córki Atlasa i Hesperii, strażniczki złotych jabłek Hery?
Hesperydy
26. Ilu członków liczy Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji?
5
27. Jaka epoka była przed epoką żelaza?
Epoka brązu
28. Czyją żoną była królewna etiopska Andromeda?
Perseusza
29. Kogo zrzeszały niemieckie burszenszafty?
Studentów
30. W ilu stopniach Fahrenheita wrze woda?
212

czwartek, 19 kwietnia 2012

Różne - seria trzydziesta druga

1. Jakie dwa pierwiastki stanowią ponad 50 procent skorupy ziemskiej?
Krzem i tlen
2. Do jakiego kraju należy wyspa Rugia?
Do Niemiec
3.Czyje imię nosi teatr w Zakopanem?
Stanisława Ignacego Witkiewicza
4.  W którym roku Piotr I Wielki przybrał tytuł cesarza?
W 1721
5. W jakim europejskim kraju ustalono w 2012 roku najwyższy VAT - 27 proc.?
Na Węgrzech
6. Jakie zwierze jest symbolem republikanów w USA?
Słoń
7. Jakie dwa kraje walczyły w starożytności pod Salaminą?
Grecja i Persja
8. Czy kolaska to pojazd zakryty czy otwarty?
Otwarty
10. Czy Henryk Brodaty był królem Polski?
Nie, był księciem
11. Jakie przedmioty znajdują się na obrazie Salvadora Dali "Trwałość pamięci"?
Zegary
12. Jak się nazywa jednostka objętości, którą stosuje się do określania ilości ropy naftowej?
Baryłka
13. Jakie miasto jest stolicą kanadyjskiej prowincji Kolumbia Brytyjska?
Vancouver
14. Jaki jest najdłuższy dopływ Odry?
Warta
15. W którym wieku odbył się amerykański debiut Heleny Modrzejewskiej?
W XIX - 1878 r.
16. Jak się nazywało greckie naczynie do picia wina w kształcie rogu lub głowy ludzkiej?
Ryton
17. Jak się nazywa waleń z wód arktycznych, którego lewy ząb dochodzi do 3 metrów długości?
Nerwal
18. Jaką nazwę nosi zwój pergaminu z Torą przechowywany w synagodze w ozdobnej szafie?
Rodał
19.W jakim mieście znajduje się posąg konny Gattamelaty Donatella?
W Padwie
20. Jaką nazwę noszą spękania na wyrobach ceramicznych?
Krakelura
21. Jak się nazywają widełki do opierania muszkietu?
Forkiet
22. Jakie zwierzę jest symbolem Ligi Ochrony Przyrody?
Żubr
23. Wojska jakiego kraju pokonał w 1800 roku Napoleon pod Marengo?
Austrii
24. Jakiego króla zamordował fanatyczny mnich katolicki Ravaillac?
Henryka IV króla Francji
25. Jak się nazywał szewc, który w 356 pne. podpalił świątynię Artemidy w Efezie?
Herostratos
26. Jaki tytuł nosi władca Omanu?
Sułtan
27. Jak się nazywa najwyższy szczyt Karakorum?
K2 lub Czogori
28. Jak miała na imię żona Echnatona?
Nefretete
29. Jaka jest jednostka indukcji magnetycznej?
Tesla
30. Co gromadziło się w impluwium w rzymskim domu?
Woda deszczowa

niedziela, 25 marca 2012

Różne - seria trzydziesta pierwsza

1. Jak nazywa się wąska szklana  rurka do pobierania próbek cieczy?
Pipeta lub biureta
2. Czy Madonna grała w filmie o Jamesie Bondzie?
Tak, w filmie "Śmierć nadejdzie jutro"
3. W którym roku powołano do życia Polską Akademię Nauk?
W 1951 
4. Jak się nazywa zakon założony w XIX wieku we Włoszech przez Jana Bosko?
Salezjanie
5. Jaka popularną nazwę nosi tlenek glinu?
Korund
6. Jaką nazwę nosiła pierwsza wyższa uczelnia w Rzymie założona w 135 roku przez Hadriana?
Ateneum
7. Jak się nazywa stolica stanu Arkansas?
Little Rock
8. Czy Jaser Arafat otrzymał pokojową Nagrodę Nobla?
Tak, w 1994 roku
9.Jak się nazywała doradca króla Troi - Priama?
Antenor
10. W jakim francuskim mieście znajduje się muzeum Picassa?
W Antibes
11. Jak się nazywał amerykański wahadłowiec, który w 1995 roku połączył się ze stacją Mir?
Atlantis
12. Jak w architekturze nazywa się ścianka zasłaniająca dach?
Attyka
13. Jaka nazwą w starożytnym Rzymie nosiły wróżby z lotu ptaków?
Auspicje
14. Jak nazywa się zimowe legowisko niedźwiedzia?
Gawra
15. Jaki metal o temperaturze topnienia 30 stopni stosuje się do termometrów do wysokich temperatur?
Gal
16. Jakie imię nosi królowa elfów ze "Snu nocy letniej" Szekspira?
Tytania
17. Jaką nazwę nosi odbywający się każdego roku w Jakuszycach (Szklarska Poręba) bieg narciarski?
Bieg Piastów
18. W jakim kraju powstała pierwsza stacja radiowa?
W USA
19. Kiedy odbył się pierwszy Tour de Pologne?
W 1928 roku
20. W jakim mieście rozgrywa się akcja powieści Alberta Camusa "Dżuma"?
W Oranie
21. Jaki architekt projektował w XIX wieku Teatr Wielki w Warszawie?
Antonio Corazzi
22. Jaka jest dokładna data zdobycia Bastylii?
14 lipca 1789 roku
23. Jak się nazywał bratanek Abrahama, uratowany z Sodomy?
 Lot
24. Kto jest patronem alpinistów?
Św. Bernard z Menthon
25. Jak jest maksymalna prędkość samochodów w strefie zamieszkania?
20 km/h
26. Jaki pierwiastek ma symbol Mn?
Mangan
27. Jaką naukową nazwę nosi lęk przed ludźmi?
Antropofobia
28. Jak się nazywa wiara w wielu bogów?
Politeizm
29. Jaki dział medycyny zajmuje się leczeniem chorób wątroby?
Hepatologia
30. Jak się nazywa pogląd, że zwierzęta i rzeczy mają dusze?
Animizm


piątek, 23 marca 2012

Olimpijska rywalizacja w strożytnej Grecji

Według bogatej i barwnej mitologii greckiej początki igrzysk sportowych należy wiązać z Zeusem, który w prawiekach mitycznej historii stoczył w Olimpii walkę ze swoim ojcem Kronosem o panowanie nad światem. Taki wielki triumf władca postanowił uczcić ustanawiając igrzyska ku czci swego zwycięstwa. Gwiazdą tych igrzysk okazał się najpiękniejszy i najsilniejszy Apollo, który pokonał w biegu Hermesa, a w walce na pięści boga wojny – Aresa.
Kolejnym igrzyskom patronowali inni bohaterowie greckiej mitologii. Jednym z nich był Endymion, który zorganizował takie sportowe zawody dla swoich synów rywalizujących o panowanie nad królestwem. Z kolei Pelops walczył w wyścigu zaprzęgów o rękę córki Ojnomaosa, Hippodamei. Zgodnie jednak z opinia niektórych historyków takie opowieści nie mają nic wspólnego z rzeczywistością. Na przykład Strabon w I wieku przed naszą erą za założycieli igrzysk uważał Etolów, którzy przybyli na Peloponez pod wodzą Oksylosa pod koniec drugiego tysiąclecia p.n.e.
Zwyczaj rozgrywania igrzysk olimpijskich każdego czwartego roku olimpiady wywodził się prawdopodobnie od samego Heraklesa, który uchodzi za pomysłodawcę igrzysk olimpijskich, a mając czterech braci, taką liczbę przyjął jako liczbę lat rozdzielających kolejne zawody sportowe. Najważniejsza reguła poprzedzająca każde igrzyska było zawieszenie wszelkich walk i sporów. W igrzyskach mogli brać udział tylko wolni obywatele Hellady, nie obciążeni żadnymi przestępstwami, a tym bardziej zabójstwami. Kobiety nie mogły startować w zawodach, ani również występować w roli widzów. Start w zawodach kobiet zagrożony był karą śmierci. Nad przebiegiem zawodów czuwali hellanodikowie.
Mimo tak ostrych przepisów kroniki zanotowały pewien wyjątek w tej segregacji płciowej. Otóż, w czasie 98. Igrzysk Olimpijskich wśród widzów znalazła się kobieta. Była to Ferenika, przebrana w strój gimnasta. Kiedy syn jej, Peisidoros pokonał ostatniego rywala i zdobiono jego głowę opaska zwycięzcy, szczęśliwa Ferenika przeskoczyła barierę wokół stadionu i podbiegał do syna, zrzucając przy tym swoje przebranie. Odstąpiono jednak tym razem od przepisów mówiących, że każdą kobietę, która odważy się przekroczyć granicę świętej Olimpii należy ukarać strąceniem ze Skały Typajskiej, oddając tym samym hołd wspaniałym zwycięstwom ojca, braci, siostrzeńca i syna Bereniki.

Olimpia – kolebką europejskiego sportu
Najsłynniejsze igrzyska w starożytnej Grecji odbywały się miejscowości Olimpii, leżącej w Elidzie na Peloponezie. Głównym miejscem rozgrywania konkurencji sportowych był stadion o wymiarach 212 x 29 metrów z bieżnią o długości 192, 27 m, czyli 600 stóp olimpijskich. Zawodnicy przygotowywali się do startu w pobliskim gimnazjonie i palestrze. Przyrzeczenie przed sportową rywalizacją składali natomiast w Buleuterionie, siedzibie Rady Olimpijskiej. Każde greckie państwo-miasto miało w Olimpii swój własne skarbiec, w którym gromadzono wartościowe przedmioty składane bogom oraz sprzęt sportowy dla zawodników. W skarbcu Sykiończyków znajdowały się dyski, przeznaczone dla wszystkich zawodników.
W V wieku zbudowano w Olimpii zespół łaźni. Początkowo w tym miejscu znajdowała się tylko budowla otaczająca studnię z zimną wodą, a na przełomie V i IV wieku zamontowano w niej urządzenia grzewcze oraz wanny do kąpieli na siedząco. Po zniszczeniu na początku II wieku p.n.e. łaźnię odbudowano około 100 roku jako łaźnię parową z systemem centralnego ogrzewania za pomocą hypokaustów. Od V wieku obok łaźni znajdowała się pływalnia z prostokątnym basenem z o wymiarach 24 x 16 metrów i głębokości 1,60 m. Wodę do basenu doprowadzano glinianym rurociągiem, a odprowadzano specjalnym przewodem, dzięki czemu woda w zbiorniku była zawsze czysta. Obok łaźni zbudowano w IV wieku p.n.e. tzw. Leonidajon, czyli pierwszy chyba na świecie hotel sportowy, w którym w czasie igrzysk przebywali najlepsi sportowcy oraz najwyżsi rangą goście .
Jest to niemal pewne, że uważane dzisiaj za pierwsze igrzyska z 776 r. p.n.e. nie były historycznie pierwszymi, ale ten właśnie rok uważamy współcześnie za oficjalny początek greckich igrzysk sportowych. W tym czasie igrzyska należały już do dobrze zorganizowanych imprez, które początkowo trwały jeden dzień, aby w roku 468 p.n.e. przemienić się w zawody pięciodniowe. Pierwszy dzień poświęcony był uroczystościom ku czci Zeusa, przysiędze i badaniom sprawności fizycznej zawodników. W drugim dniu odbywały się zawody chłopców, w trzecim i czwartym rywalizacja mężczyzn. Ostatni dzień należał do zwycięzców i zwany był dniem olimpioników.
Program starożytnych igrzysk sportowych składał się z następujących konkurencji:
• Dromos – bieg krótki, odbywający się na dystansie jednego stadionu, czyli 192, 27 m.
• Diaulos – bieg podwójny. Który polegał na dwukrotnym przebiegnięciu stadionu, od startu do mety i z powrotem od mety do startu.
• Dolichos – bieg długodystansowy; odbywał się podobnie jak diaulos, ale zawodnicy musieli przebiec dwadzieścia cztery stadiony.
• Zapasy – zawodniczy nasmarowani oliwką walczyli ze sobą na arenie pokrytej piaskiem. Wygrywał ten, kto trzy razy. rzucił przeciwnika na ziemię.
• Pankration – walka ogólna, powstała z połączenia zapasów z boksem. Dozwolone były wszelkie chwyty zapaśnicze, ale nie wolno było gryźć przeciwnika i atakować palcami jego oczu.
• Pentathlon – najtrudniejsza i jednocześnie najbardziej widowiskowa konkurencja składająca się z biegu na jeden stadion, zapasów, rzutów dyskiem i oszczepem oraz skoku w dal. Pentatlon zaczynał się od skoku w dal i rzutu oszczepem, po czym wybierano szóstkę najlepszych zawodników, która stawała do konkurencji w biegu na stadion. Trzech najlepszych konkurowało następnie w rzucie dyskiem, a dwóch najlepszych spotykał się w finale zapaśniczym. Zwycięzca zapasów zostawał zwycięzcą całego pentathlonu.
• Skok w dal – zawodniczy skakali z ciężarkami, które miały im z nieznanych bliżej powodów pomóc w osiąganiu lepszych wyników.
• Oszczep – zawodnicy rzucali z niewielkiego wzgórka oszczepem, wykonanym z lekkiego, jesionowego palika o długości około 1,80 metra zakończonego żelaznym grotem.
• Rzut dyskiem – dyskiem rzucano z miejsca, a nie tak jak dzisiaj z obrotem. W Olimpii przechowywano trzy spiżowe dyski o wadze około dwóch kilogramów każdy.
• Wyścigi rydwanów – odbywały się one na hipodromie o długości około 800 metrów, a powożący czterokonne zaprzęgi musieli okrążyć tor dwanaście razy, czyli w sumie trasa wynosiła około 9 kilometrów. Poza wyścigami rydwanów odbywały się na tym samym torze wyścigi wierzchowców, mułów i źrebaków.
• Bieg hoplitów – bieg uzbrojonych wojowników na dystansie jednego stadionu. Zawodnicy biegali w hełmach i nagolennikach, a w rękach trzymali tarcze i włócznie, co wszystko razem ważyło około 35 kilogramów. Z czasem zmieniono zasady tej konkurencji i hoplici biegali jedynie w hełmach i z tarczami. Bieg ten odbywał się ostatniego dnia igrzysk i był jak gdyby symbolicznym obwieszczeniem końca tradycyjnego pokoju, ogłaszanego na czas trwania igrzysk.
• Zawody trębaczy i heroldów .
Podczas igrzysk w Olimpii zawodom sportowym towarzyszyły konkursy sztuki, w czasie których poeci czytali własne wiersze, pisarze fragmenty swoich dzieł, a muzycy śpiewali oraz grali swoje utwory na instrumentach.
W czasie pierwszych igrzysk najlepszych najlepszym zawodnikom wręczano nagrody rzeczowe, ale od 752 roku p.n.e. wszystkim zwycięzców dekorowano tylko symbolicznymi wieńcami oliwkowymi.
Okres największego rozkwitu igrzysk przypadł na lata wojen perskich (490-449 p.n.e.), kiedy to Olimpia stała się bezkonkurencyjnym centrum panhelleńskim, a igrzyska olimpijskie traktowane były jako ogólnogreckie święto. Od IV wieku igrzyska olimpijskie stanowiły podstawę mierzenia czasu. Dla określenia daty najważniejszych wydarzeń posługiwano się w ówczesnych czasach imieniem stadionika, czyli zwycięzcy głównych zawodów na dystansie jednego stadionu . U Herodota możemy przeczytać m.in.: Lucjusz Tarkwiniusz doszedł do władzy w czwartym roku 67 olimpiady, na której stadionikiem był Agatharchos z Korkiny .

Początki kuchni staropolskiej

Ponieważ zawodowa zajmuję się pisaniem, postanowiłam zamieszczać na stronie te swoje teksty, dzięki którym można poszerzyć swoja wiedzę. Znajdą się one pod nową etykietą "Moja publicystyka". Na początek lekko patriotycznie o tym, jak zaczynała się kształtować polska kuchnia staropolska.

Jak daleko w głąb historii Polski należy sięgnąć w poszukiwaniu korzeni staropolskiej sztuki kulinarnej? W potocznym przekonaniu kuchnia staropolska zaczyna się od spektakularnych opisów uczt barokowych z XVI wieku, potwierdzonych dywagacjami Mikołaja Reja o szlacheckim nieumiarkowaniu w jedzeniu i piciu. Ale przecież kuchnia polska istniała od początków istnienia polskiej państwowości, aczkolwiek informacji o niej nie mamy zbyt wiele.
Mówiąc o kuchni staropolskiej trudno tak naprawdę sprecyzować, o jaką kuchnię chodzi i jakie są granice czasowe takiej kuchni. Trudno zresztą z literaturze jakiekolwiek konkretne definicje na ten temat. Czy kuchnia polska za Piastów zasługuje na miano kuchni staropolskiej, a kuchnia czasów napoleońskich już nie? Czy i jedna i druga należą do zbioru naszych tradycji kulinarnych? A może kuchnia staropolska to jest całe bogate doświadczenie Polaków na przestrzeni co najmniej tysiąca ostatnich lat, czyli od powstania państwa polskiego aż do czasów drugiej wojny światowej, po zakończeniu której nasze życie uległo radykalnym zmianom. Zmiany te, przyspieszane postępującą globalizacją świata doprowadziły również do zdecydowanej metamorfozy nasz polski stół.
Znacznie łatwiej jest natomiast wyróżnić w polskiej kuchni pewne obszary związane z poszczególnymi grupami, czy warstwami społecznymi. I tak według M. Lemnis I H. Vitry na prawdziwą kuchnię polską złożyły się trzy kulinarne wątki: chłopski, mieszczański i szlachecki,. W ciągu minionych wieków zbliżały się one do siebie lub oddalały, aż wreszcie splotły w jeden, zróżnicowany i bogaty, obejmujący wszystkie elementy polskiego stylu kulinarnego.
Jeszcze bardziej na składniki pierwsze rozkłada polską kuchnię Z. Kuchowicz, wyróżniając aż pięć kategorii, opierając się na przekonaniu, że jadłospisy poszczególnych grup związane były z ich pozycją materialną i znacznie się od siebie różniły: Można tu wręcz mówić o odrębnych kuchniach. Wymieniłbym co najmniej pięć ich kategorii. Sposób żywienia się bezrolnych chłopów czy biedoty miejskiej kwalifikował ich do kuchni ubogiej. Średnio zamożni chłopi czeladź, uboższe grupy ludności miejskiej, drobna szlachta prowadzili tak zwaną kuchnię podstawową. Kuchnia średnia była typowa dla zamożnego chłopstwa, służby dworskiej, średnio zamożnych grup ludności wielkomiejskiej i uboższej szlachty. Kuchnie pańską prowadziła zamożna szlachta, pewne kategorie ludności dużych miast, wyższy kler, przedstawiciele wolnych zawodów, np. wzięci lekarze. Najbardziej luksusowa była kuchnia typowa dla kręgów oligarchii świeckiej i kościelnej, dla dworów królewskich.

Kuchnia polska nie pojawiła się z dnia na dzień, ale była kontynuacją kuchni dawnych Słowian, aczkolwiek o ich życiu najwięcej możemy dowiedzieć się z wykopalisk archeologicznych, bo nie dysponujemy żadnymi źródłami pisanymi z tych czasów. Tak więc archeologia dostarcza nam danych świadczących o tym, że w wiekach od I do V naszej ery plemiona zamieszkujące dzisiejsze polskie ziemie utrzymywały liczne kontakty handlowe z Rzymem i innymi miastami południowej Europy. Kupcy podróżujący do Polski między innymi tzw. szlakiem bursztynowym przywozili do Polski wiele towarów pochodzenia rzymskiego i bizantyjskiego, a nawet egipskiego. Wśród niektórych wykopalisk z tamtego okresu znajdują się bogato zdobione puchary, naczynia srebrne, brązowe i ceramiczne oraz wyroby ze szkła. Dlatego też jest niemal pewnym, iż ci sami kupcy przywozili na dane polskie ziemie także różne przyprawy i artykuły żywnościowe, chociaż nie mamy na to bezpośrednich dowodów.
Szukając korzeni staropolskiej sztuki kulinarnej powinniśmy zacząć ab ovo, czyli od czasów Mieszka I. Ponieważ na ten temat nie znamy zbyt wielu, nawet fragmentarycznych, polskich źródeł, możemy szukać pomocy w opiniach obcych podróżników i przybyszów, którzy w tym czasie nawiedzali nasz kraj, a swoje wrażenia przelewali na papier i są one do dzisiaj dostępne w archiwach. I tak w drugiej połowie X wieku Ibrahim ibn Jakub – kronikarz, podróżnik i szpieg który co ciekawe zajmował się handlem z plemionami słowiańskimi, głównie niewolnikami – odwiedził po raz kolejny polskie ziemie, ale tym razem już w czasie gdy Mieszko I przyjął chrzest. Ibn Jakub pisał i ziemi księcia, że: obfituje ona w zboże i mięso i miód i ryby. Taki opis potwierdza opinia kolejnego kronikarza, tym razem blisko związanego z dawnymi ziemiami piastowskimi – Galla Anonima. Na początku XII wieku opisując państwo Bolesława Krzywoustego, zwraca uwagę, że powietrze zdrowe, rola żyzna, las miodopłynny, wody rybne, rycerze wojowniczy wieśniacy prawowici, konie wytrzymale, woły chętne do orki, krowy mleczne, owce wełniste.
Informacje o pierwszej polskiej uczcie, jaką wydali Piast i Rzepicha z okazji postrzyżyn ich syna Ziemowita, można potraktować jako legendarne przekazy, aczkolwiek taka uczta była bardzo możliwa w rzeczywistości. Lepiej udokumentowana zostało historyczne przyjęcie, jakie Bolesław Chrobry w 1000 roku zgotował cesarzowi Ottonowi III. Nawet nieprzychylny Polsce biskup Merseburga Thietmar opisuje jej wystawność, zwracając jednak głównie uwagę na wytworność uczty i bogactwo stołu, a nie na podawane potrawy. Natomiast Gall Anonim potwierdza, że gościnność polskiego króla łączyła się z jego wykwintnością kulinarną nie tylko w stosunku do tak wspaniałego gościa, jakim był cesarz niemiecki, bo:
Biesiady swoje zwyczajne tak okazałe urządzał, że każdego dnia powszechnego kazał zastawiać 40 stołów głównych, nie licząc pomniejszych. Tym wszystkim nic jednak nie wydawał z cudzych lecz wszystko z własnych zasobów. Miał też ptaszników i łowców, którzy, każdy na swój sposób, chwytali wszelkie rodzaje ptactwa i zwierzyny; z tych zaś czworonogów jak i ptactwa codziennie przynoszono do jego stołów pełne misy każdego gatunku.
W średniowieczu potrawy bogatych niewiele różniły się od dań ludzi ubogich, którzy jedli przede wszystkim mniej mięsa. W spiżarni bogatego kmiecia lub niebiednego szlachcica mogło nas zaskoczyć bogactwo artykułów żywnościowych. Znajdowały się tam: kasze, mąka pszenna i żytnia, groch, bób, olej konopny, grzyby suszone i kiszone, mięso wolowe i wieprzowe, solone i wędzone, a także wędliny, słonina, sery, masło, jaja, miód, którym słodzono potrawy oraz miód pitny i piwo. Nie brakowało również warzyw i owoców, chociaż ich asortyment był znacznie uboższy niż dzisiaj. Do najpopularniejszych należały: marchew, ogórki kiszone i świeże, kapusta świeża i kiszona, rzepa, czosnek, cebula, jak też jabłka, wiśnie, czereśnie i śliwki. Polacy byli zawsze wielkimi amatorami kasz, szczególnie na wsi, gdzie przyrządzano je na gęsto z dodatkiem oleju. Z kasz gotowano gęste, zawiesiste zupy, jadano a z mlekiem, wypiekano i prażono w piecu, kraszono słoniną i masłem. Do bardziej oryginalnych pomysłów należały potrawy z kaszy przyprawianej grzybami oraz śliwkami, albo polewanej sosami i serwowanej jako dodatek do mięs.
Dużym problemem było przechowywanie żywności, której zapasy przygotowywano jesienią i musiały one wystarczyć na długie miesiące. Dlatego też wędzono nie tylko mięso i ryby, ale także sery. Popularną metoda konserwacji było kiszenie. W ten sposób od najstarszych czasów konserwowano kapustę, ogórki, buraki. Nic więc dziwnego, że do najpopularniejszych zup należały zupy kwaśne, takie jak: barszcz, żur i kapuśniak.
Problemy z przechowywaniem żywności stały się główną przyczyną pogłębiających się różnic między kuchnia chłopów i niezamożnej szlachty a kuchnią dworską. Ci pierwsi musieli żyć ze zgromadzonych zapasów, natomiast posiadacze majątków mieli w codziennym menu mięso z hodowli oraz z polowań. W miarę ubożenia wsi różnice te pogłębiały się coraz bardziej, a szczególnie po utracie przez chłopów w XIII wieku prawa do polowania w pańskich lasach, a tym samym źródła świeżego mięsa. Chłopi starali się więc zastąpić białko zwierzęce nabiałem oraz grochem i soczewicą. Najgorsze jednak były przednówki, kiedy kończyły się zapasy, Wówczas często wypiekano chleb z mieszanki mąki, kor drzewnej, mielonych żołędzi, a czasem nawet i gliny.
Okresom głodu i nieurodzaju starali się zapobiegać niektórzy władcy. Kazimierz Wielki w zgromadził w pobudowanych w różnych częściach kraju spichrzach zboże, które było wydawane podczas głodu w zamian za prace przy robotach publicznych lub akonto przyszłych zbiorów. Kiedy w 1408 roku Krzyżacy przechwycili u ujścia Wisły 20 statków zapełnionych zbożem ze spichrzy kujawskich przeznaczonych dla głodującej Litwy, przyczyniło się to do wypowiedzenia wojny państwu krzyżackiemu.
Do historii przeszła uczta, którą w 1364 roku wydał krakowski bankier i restaurator Wierzynek najmożniejszym z całej Europy, którzy przyjechali do Krakowa na zaproszenie Kazimierza Wielkiego z okazji zaślubin wnuczki króla z cesarzem rzymskim Karolem IV Luksemburskim. O randze przyjęcia świadczy fakt, że było na nim obecnych co najmniej kilku cesarzy i królów europejskich. Wiemy tylko z przekazów Jana Długosza, że przyjęcie zachwyciło wszystkich biesiadników, ale nie zachował się żaden przekaz dotyczący serwowanych potraw.
Znacznie więcej wiemy o tym, co jedzono w drugiej połowie XIV wieku na dworze Władysława Jagiełły i Jadwigi na podstawie zachowanych w archiwach rachunków dworskich. Kuchnia królewska nie należała, według dzisiejszych standardów luksusu, do wykwintnych. Potwierdza to ogólnoeuropejskie trendy w tych czasach. Otóż, przed końcem XV wieku nie było w Europie kuchni wyrafinowanej, a okazałe uczty, których pisy znajdujemy w dokumentach i literaturze, charakteryzowały się tym, że ostentacyjna ilość górowała w nich nad jakością i chodziło tylko o zaspokojenie potrzeby luksusu, którego charakterystyczną cechą – a cecha ta miała długi żywot – jest rozpasane mięsożerstwo.
Do stołu na dworze Jagielły podawano przede wszystkim wołowinę duszoną i pieczoną, wieprzowinę, drób, a rzadziej prosięta, cielęcinę oraz baraninę, jak również kaczki i gęsi. Rzadko serwowano również dziczyznę. Rachunki wskazują, że na jeden dworski posiłek zużywano około dwóch kilogramów mięsa na mężczyznę i 1,3 kg na kobietę. Z tej ilości żywiła się także czeladź i ciury, którzy zużywali około 300 g na osobę. W dni postne na dworze spożywano zawsze ryby: świeże, solone lub suszone. Posiłki nie należały może do spartańskich, ale nigdy nie podawano na nich jaj i masła. Co charakterystyczne, codziennie w jadłospisie znajdował się groch, jak również kasza jaglana i manna. Mało za to jest jarzyn, ale zapewne dlatego, że nie kupowano ich tylko pochodziły z dworskich ogrodów. Wymienia się za to w rachunkach cebulę, grzyby i pietruszkę.
Żelaznym składnikiem każdego posiłku był, oczywiście, chleb. Znano wiele różnych gatunków pieczywa: chleb, bułki, rogaliki, precle, sucharki czy słodkie placki z serem i makiem.
Polska XVI wieku była krajem zamożnym o wysokim poziomie kultury, także materialnej. Dostatek panował nie tylko wśród szlachty, ale także wśród niższych warstw społecznych: mieszczaństwa i chłopów. Były to ostatnie dobre chwile przed uwłaszczeniem chłopów, a w miarę jak oddalamy się od „jesieni średniowiecza”, sytuacja staje się (w całej Europie) coraz gorsza, i to aż do polowy XIX wieku, a w niektórych rejonach Wschodu, szczególnie na Bałkanach, aż do wieku XX.
Właśnie w XVI wieku zaznacza się dwoistość polskiej kuchni. Duży wpływ na to miał przyjazd z Włoch do Polski w 1518 roku nowo poślubionej żony Zygmunta I Starego, Bony Sforzy. Nie akceptowała ona tłustej i obfitej kuchni polskiej opartej głównie na mięsie i ubogiej w warzywa. Dworskim menu zajęli się więc kucharze włoscy, którego próbkę dostarcza nam opis uczty wydane w Neapolu z okazji ślubu Bony per procura z Zygmuntem Starym: Podano 25 potraw w następującej kolejności: nugat z orzeszków z serem śmietankowym, przybrany marmoladą i konfiturą z różnych owoców; galareta mięsna z sałatą; sztuka mięsa z białym sosem i musztardą; pieczone gołąbki; pieczeń wołowa z sosem winnym lub octowym; francuskie ciasto nadziewane serem; dziczyzna gotowana z przyprawą węgierską; paszteciki mięsne; pawie duszone we własnym sosie; ciasteczka florenckie; pieczeń z dziczyzny z białymi kluskami; galareta mięsna; króliki we własnym sosie (…). Do tego wszystkiego podano wino białe i czerwone oraz wino gotowane z miodem i korzeniami. Nic więc dziwnego, że przeniesienie takiej kuchni na polski grunt nie wzbudziło w Polakach zbytniego entuzjazmu. Jak na polskie gusta kuchnia ta była zbyt wykwintna.
W epoce Wazów w XVII wieku kuchnia nawet na dworze królewskim była raczej polska i niewiele zmieniali się w czasie. Bo oto przykładowe produkty, wykorzystane na dworze królewskim na śniadanie w styczniu 1601 roku: kapłony, kuropatwy, kurczęta, pieczeń cielęca, polędwica, gęsi, jaja, mąka żytnia, rozmaryn, majeranek, masło, pasztet. Na obiad podano potrawy bardzo podobne, bo: cielęcinę, podroby, kury, kurczęta, gęsi, gołębie, ser, a do tego pieczywo i piwo. Pól wieku później, bo w latach 1650-1652 w skład śniadania wchodziły: flaki, ozory, pieczeń cielęca, bigoski, nóżki, płucka cielęce, drób, twaróg, powidła, miód. Sam Zygmunt III Waza przepadał natomiast za rybami i piure z grochu kraszonego słoniną.
Pierwsza połowa następnego XVIII wieku, to czasy saskie – czasy rozwiązłości i znacznego rozluźnienia obyczajów, a przykład szedł prosto z dworów Augusta II i Augusta III, znanych ze swego obżarstwa i opilstwa. To również czasy wielkich pijatyk, opisywanych w licznych wspomnieniach i pamiętnikach oraz innych dokumentach. Jeszcze w epoce baroku wykształcił się wśród polskiej szlachty zespól cech określanych mianem sarmatyzmu, co obejmowało zarówno przywiązanie szlachty do przepychu i splendoru, jak i jej zamiłowanie do widowiskowości i ostentacji. Kuchnia sarmacka była kuchnią konserwatywną, w której splatały się i przenikały nawzajem dwa nurty: plebejski i dworski. Magnaci jadali także tradycyjne, skromne potrawy. Na śniadanie niemal wszyscy spożywali polewkę piwną. Niesłychanie popularną potrawą był także przecierany groch ze słoniną, podawany na koniec uczty.
W XVII wieku pojawiły się również w polskiej kuchni słodycze. Nie są to słodzone miodem kołacze czy korowaje. W kuchni dworskiej poczesne miejsce zajmowały w tym czasie wety, czyli konfekty, cukry i owoce. Początkowo wety ograniczały się do konfitur i owoców kandyzowanych miodem , ale z czasem wśród nich pojawiały się i inne słodycze. Sławne cukry, z których budowano olbrzymie dekoracje na stołach, zwane dragantami, składały się z cukru spajanego gumą draganową (rodzaj gumy arabskiej) umożliwiającą formowanie masy. Te słodycze stały się ważnym elementem uczty, znacznie bardziej rozbudowanym niż w zachodniej sztuce kulinarnej. Cukier w tym czasie był już dostępny, ale ceny jego były wysokie. Dostatek cukru był więc dowodem zamożności. Tworzone przez cukierników dekoracje cukrowe podnosiły rangę uczty oraz pozycję gospodarza.
Zmiana obyczajów nastąpiła w drugiej połowie XVIII wieku. Powoli zaczęły na polskich stołach upowszechniać się ziemniaki, które przyszły do Polski a Czech i Niemiec. Ich wielkim zwolennikiem był sam król Stanisław August. Jednak dopiero w XIX wieku ziemniaki stały się jednym z najpopularniejszych składników naszego polskiego menu. W okresie zaborów, czyli od końca XVIII wieku aż do wybuchu I wojny światowej kuchnia polska przejęła wiele zwyczajów kulinarnych i potraw a kuchni zaborców. Poznańskie przejęło niektóre dania z kuchni niemieckiej, takie jak golonka, dania jednogarnkowe, kluski drożdżowe na parze, oraz ciasta drożdżowe, jak również przetwory: marynaty, marmolady, kompoty. Niewiele przejęli Polacy od Rosjan pod zaborem rosyjskim. Na tych polskich ziemiach kuchnia była najbardziej chyba zbliżona do kuchni naszych przodków: oparta na rosole, krupniku, pieczeni w różnych postaciach, kotletach, flakach.
Najwięcej kulinarnych nowości przejęto od zaborców w Galicji. Z racji swego położenia ścierało się tam wiele różnych wpływów: od austriackich i węgierskich po czeskie i ukraińskie. We wschodniej Galicji jedzono na przykład paprykę, bakłażany i mamałygę, które nie były znane w innych częściach Polski, gulasz węgierski, konfiturę z róży, bliny, kutię, Tutaj też swój początek mają pierogi ruskie i pierogi z kaszą gryczaną oraz przejęte z kuchni wiedeńskiej znakomite słodycze.
Dzisiaj różnice te zacierają się, a odmienności kuchni są utożsamiane raczej ze zwyczajami domowymi niż z pochodzeniem z określonych regionów.

Literatura:

K. Bokenheim, Przy polskim stole, Wrocław 2003.
F. Braudel, Kultura materialna kapitalizmu 15-18 wiek. Struktury codzienności, t. 1. Warszawa 1992.
Z. Kuchowicz, Obyczaje staropolskie XVII-XVIII wieku, Łódź 1975
M. Lemnis, H. Vitry, W staropolskiej kuchni, Warszawa 1983
Obyczaje w Polsce, (red.) A. Chwalba, Warszawa 2005.

Różne - seria trzydziesta

 Ten odcinek dedykuję Panu Krzysztofowi Sz. 
 I obiecuję, że posty będą pojawiać się częściej.

1. W jakich krajach leży jezioro Titicaca?
Peru i Boliwia
2. W którym wieku po raz pierwszy zdobyto szczyt Mont Blanc?
W 18. wieku
3. Z jakiej opery pochodzi "Aria królowej nocy"?
"Czarodziejski flet" Mozarta
4. Jakie wody łączy Cieśnina Kaledońska?
Morze Północne i Atlantyk
5. W jakim kraju leży Brema?
W Niemczech
6. Jak nazywa się najmniejszy pododdział piechoty?
Drużyna
7. Kiedy "narodziły się: polskie barwy narodowe: biel i czerwień?
W czasie powstania listopadowego
8. W którym wieku zbudowano w Rzymie Koloseum?
W I wieku n.e.
9. Jaką popularną nazwę nosi kwas butanowy?
Kwas masłowy
10. Które kraje Ameryki Południowej nie mają dostępu do morza?
Paragwaj i Boliwia
11. Jakiej rzymskiej bogini poświęcone były gęsi?
Junonie
12. Jak jest szerokość bramki do piłki nożnej?
7,32 metra
13. Jak się nazywa nauka badająca płazy i gady?
Herpetologia
14.Jak się nazywa największa głębia na Bałtyku?
Landsort - 459 metrów głębokości, na północ od Gotlandii
15. Jak się nazywał statek kosmiczny, na którym Mirosław Hermaszewski poleciał w Kosmos?
Sojuz-30
16. Jaką nazwę nosi przyrząd do pomiaru gęstości cieczy?
Areometr
17. Jak się nazywała tajna policja rumuńska?
Securitate
18. Na jakim cmentarzu we Lwowie pochowana jest Maria Konopnicka i Artur Grottger?
Cmentarz Łyczakowski
19. Z czyjej ręki zginął pod Troją Achilles?
Zabił go Parys
20. Jak się nazywa jednoczesny wystrzał z wielu armat lub strzelb?
Salwa
21. Jak się nazywa włókno z liści banana manilskiego?
Manila
22. Jak się nazywała figura rzeźbiona na dziobach dawnych żaglowców?
Galion
23. Jak się nazywa przyjęcie lub odrzucenie wniosku przez oklaski?
Aklamacja
24. Gdzie znajdowała się Kuźnia Kołłątajowska?
Na Solcu
25. Jak się nazywa najwyższe pasmo Sudetów?
Karkonosze
26. Jak się nazywa szatan z "Mistrza i Małgorzaty" Bułhakowa?
Woland
27. W jakim mieście został stracony Rudolf Hess?
W Oświęcimiu
28. Jak nazywa się krokodyl o bardzo długim i wąskim pysku rozszerzonym na końcu, żyjący w Indiach i Birmie?
Gawial
29. Ile wynosi obecnie VAT na książki?
5 procent
30. Jak się nazywa 1/12 gamy?
Półton

poniedziałek, 27 lutego 2012

Różne - seria dwudziesta dziewiąta

1. Skąd pochodził Arystoteles?
Ze Stagiry
2. Kto napisał libretto do "Strasznego dworu" Moniuszki?
Jan Chęciński
3. Ku czci jakiej bogini obchodzone były w starożytnej Grecji Panatenaje?
Ateny
4. Jaki malarz ma swoje muzeum w hiszpańskim Toledo?
El Greco
5. Czy Chiny przestały być cesarstwem przed pierwszą czy po pierwszej wojnie?
Przed, w 1912 roku
6. Jak się nazywała córka króla Kolchidy?
Medea
7. Jak się nazywa najmniejszy dzwon kościelny?
Sygnaturka
8. Jak się nazywa nauka o budowie skorupy ziemskiej>?
Tektonika
9. Kto w "Panu Tadeuszu" uwłaszczył chłopów?
Tadeusz Soplica
10. Co oznacza łacińskie wyrażenie vice versa?
Na odwrót
11. Dla jakiej organizacji pracuje Robert Redford w filmie "Trzy dni kondora"
Dla CIA
12. Ile par nóg ma konik polny?
Trzy
13. W jakim amerykańskim mieście znajduje się zbudowany w 1930 roku drapacz Chryslera?
W Nowym Jorku
14. Jaki aktor występuje jako Johnny English
Rowan Atkinson
15. Na którym biegunie występuje noc polarna?
Na obu biegunach
16. Ilu członków liczy Krajowa Rada Radia i Telewizji?
Pięciu
17. W jakiej dziedzinie Sacharow otrzymał w 1971 roku Nagrodę Nobla?
Była to Pokojowa Nagroda Nobla
18.Jak nazywa się elastyczna deska do skoków do wody?
Trampolina
19. Jaka epoka poprzedzała epokę żelaza?
Epoka brązu
20. Jak się nazywała żona Perseusza?
Andromeda
21. Jakie imiona noszą bracia Kliczko?
Władimir i Witalij
22. Jak się nazywa pole do walki szermierczej?
Plansza
23. Jaka nazwę nosi dużą świeca w kościele?
Paschał
24. W którym wieku James Watt skonstruował silnik parowy?
W XVIII (1782 r.)
25. Jak się nazywają dwie kolejne liczby pierwsze, różniące się o dwa?
Liczby bliźniacze
26. Kto w 1919 roku  był w Polsce premierem i ministrem spraw zagranicznych?
Jan Paderewski
27. Jakie studia rozpoczął Józef Piłsudski?
Medycynę
28. Jaka jest najjaśniejsza gwiazda na nocnym niebie?
Syriusz (Psia Gwiazda)
29. Na jakim placu w Paryżu znajduje się Łuk Triumfalny?
Na Placu de Gaulle'a
30. Jaka jest uniwersalna grupa krwi?
AB